باکو روز ۲۱ آبان در حالی میزبان کنفرانس سالانه تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP29) برای مقابله با بحران حاصل از استخراج و مصرف سوخت‌های فسیلی است که در فاصله ۹۶ کیلومتری ساحل آن، در قلب دریای کاسپین، شهری شناور و فرسوده از دوران شوروی با بیش از دو هزار چاه نفت رو به زوال قرار دارد.
شهر یاد شده که «نفت داشلاری» نام دارد، تهدیدی جدی برای اکوسیستم بزرگ‌ترین دریاچه جهان به شمار می‌رود.
به گزارش شبکه خبری سی‌ان‌ان، مارک وولفنسبرگر، مستند‌ساز، زمانی که نخستین بار درباره شهر نفت داشلاری شنید، آن را افسانه‌ای بیش نمی‌پنداشت.
او در اواخر دهه ۱۹۹۰ با یک کشتی تدارکاتی که آب شیرین به سکوها می‌رساند، در یک سفر شش ساعته به این شهر مرموز رفت.
وولفنسبرگر این مجموعه را که از سوی کشتی‌های نظامی محافظت می‌شد، همچون «بزرگراهی در میانه دریا» توصیف کرده است که مانند اختاپوسی گسترده شده.
او هشت سال تلاش کرد تا سرانجام در سال ۲۰۰۸ از دولت جمهوری آذربایجان اجازه گرفت دو هفته در این منطقه بماند و مستند «صخره‌های نفتی، شهری روی دریا» را بسازد.
تاریخچه شهر شناور
نفت داشلاری که در کتاب رکوردهای گینس به عنوان قدیمی‌ترین سکوی نفتی فراساحلی جهان ثبت شده، داستانی ۷۵ ساله دارد. این مجموعه از اواخر دهه ۱۹۴۰ با استقرار کارگران در جزیره‌ای کوچک و ساخت یک دکل حفاری و سرپناهی کوچک آغاز شد.
نخستین چاه اکتشافی در سال ۱۹۴۹ حفر شد و در سال ۱۹۵۱ نخستین محموله نفتی خود را به ساحل فرستاد. آنچه پس از آن رخ داد، به گفته وولفنسبرگر، معجزه‌ای در معماری و مهندسی بود.
زیرساخت‌های عظیم
این شهر دریایی با حدود دو هزار چاه و ۳۲۰ سایت تولیدی، با ۱۶۰ کیلومتر پل و ۹۶ کیلومتر خط لوله نفت و گاز به هم متصل شده و سازه‌های آن با ستون‌های فلزی که در بستر دریا فرو رفته و چند متر بالاتر از سطح آب قرار دارند، گویی در هوا معلق است.
برای محافظت از شهر در برابر امواج، هفت کشتی مستعمل را غرق کرده‌اند که خلیجی مصنوعی ایجاد کرده است.
میرواری قهرمانلی، رییس سازمان حمایت از حقوق کارگران نفت آذربایجان، تایید کرده که این کشتی‌های مدفون همچنان از سطح دریا قابل مشاهده هستند.
امکانات شهری روی آب
در دوران شکوفایی، این شهر دریایی به امکانات متعددی همچون خوابگاه‌های کارگری، نانوایی، تماشاخانه‌ای با گنجایش صدها نفر، فروشگاه‌ها، مراکز درمانی، زمین فوتبال و فرودگاه بالگرد مجهز و حتی درختان و پارک‌هایی روی سازه‌های فولادی ایجاد شد.
به گفته قهرمانلی، برخی در آذربایجان از این شهر به عنوان «هشتمین شگفتی جهان» یاد می‌کنند.
کاهش تولید
طبق آمار شرکت ملی نفت آذربایجان (سوکار)، تولید نفت این سکو از اوج ۷/۶ میلیون تن در سال ۱۹۶۷ به کمتر از سه هزار تن در روز رسیده است.
در طول ۷۵ سال فعالیت این مجموعه، حدود ۱۸۰ میلیون تن نفت از آن استخراج شده است.
برندا شافر، کارشناس انرژی، می‌گوید که تولید نفت داشلاری اکنون تنها بخش کوچکی از تولید نفت آذربایجان را تشکیل می‌دهد که بیشتر آن به بازار داخلی عرضه می‌شود.
با کاهش تولید، جمعیت شهر از پنج هزار نفر به حدود سه هزار نفر کاهش یافته و کارگران در نوبت‌های ۱۵ روزه مشغول کار هستند.
تهدیدهای زیست‌محیطی فزاینده
گزارش‌های متعددی از نشت نفت و تخلیه فاضلاب تصفیه نشده به دریای کاسپین منتشر شده است.
سازمان حمایت از حقوق کارگران نفت آذربایجان سال‌ها نسبت به این آلودگی‌ها هشدار داده است. هر چند سوکار در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد کارگران متخلف را شناسایی و با آن‌ها برخورد می‌کند اما به گفته وولفنسبرگر، حتی در سال ۲۰۰۸ قطعات بزرگی از پل‌ها فرو ریخته بودند و بسیاری از سازه‌ها در حال فروپاشی بودند.
نگرانی‌های منطقه‌ای
هفته آینده، رهبران جهان در کنفرانس کاپ ۲۹ (COP29) در باکو، پایتخت آذربایجان گردهم می‌آیند تا درباره بحران اقلیمی و پیامدهای آن گفت‌وگو کنند. این بحران که نتیجه مستقیم مصرف سوخت‌های فسیلی است، دریای کاسپین را با کاهش شدید سطح آب مواجه کرده و نگرانی‌های جدی را برای پنج کشور حاشیه آن به وجود آورده است.
هر چند به گفته قهرمانلی، وضعیت نفت داشلاری در آستانه برگزاری این کنفرانس بهبود یافته اما خطر فروپاشی این سازه عظیم همچنان پابرجاست.
اکنون دریای کاسپین نه تنها با چالش تغییرات اقلیمی روبه‌روست، بلکه سرنوشت نامعلوم این شهر شناور نیز بر نگرانی‌ها افزوده است.
چشم‌انداز
مدت‌هاست پرسش‌هایی جدی درباره سرنوشت شهر عظیم دریایی نفت داشلاری پس از پایان ذخایر نفتی آن مطرح است.
برندا شافر، کارشناس انرژی در دانشکده تحصیلات تکمیلی نیروی دریایی ایالات متحده که سال‌ها به شرکت‌های نفت و گاز در منطقه کاسپین مشاوره داده، معتقد است پس از پایان ذخایر نفت، این مجموعه می‌تواند به جاذبه‌ای گردشگری تبدیل شود.
وولفنسبرگر نیز در این راستا پیشنهاد می‌کند این مکان به موزه تبدیل شود زیرا به گفته او «نفت داشلاری گهواره اکتشاف نفت فراساحلی است و بخشی از میراث به شمار می‌رود».
اما مساله اصلی تصمیمات دشواری است که پیش روی مسئولان قرار دارد. وولفنسبرگر در پایان مستند خود، این تصمیمات را چنین بیان می‌کند: برچیدن شهر با هزینه‌ای هنگفت، تبدیل آن به تفرجگاه، یا رها کردن آن که «راه را برای یک فاجعه زیست‌محیطی بزرگ هموار خواهد کرد».
با توجه به دو هزار چاه نفتی و صدها کیلومتر خط لوله و سازه‌های فرسوده، گزینه رها کردن این مجموعه می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی در تاریخ دریای کاسپین منجر شود.
در حال حاضر این شهر همچنان به تولید نفت ادامه می‌دهد و دور از دسترس گردشگران، به نمادی زنگ‌زده از صنعتی تبدیل شده که به کندی رو به زوال می‌رود و تهدید زیست‌محیطی آن هر روز جدی‌تر می‌شود.